Wzrost efektywności energetycznej i rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE) jest jednym z priorytetów polityki Unii Europejskiej w zakresie ochrony klimatu, bezpieczeństwa energetycznego i ochrony środowiska. Znaczenie, jakie przypisuje się energetyce odnawialnej, znajduje wyraz zarówno w systematycznie podejmowanych próbach zintegrowania polityki klimatycznej i energetycznej w skali Wspólnoty, jak i w tworzeniu specjalnych systemów wsparcia dedykowanych inwestycjom w zakresie efektywności energetycznej i OZE. Wyrazem przyjętej strategii jest wdrożenie tzw. pakietu energetyczno-klimatycznego, którego cele potocznie określane są jako „3 razy 20 na 2020” (20-procentowe zwiększenie efektywności energetycznej, 20-procentowy udział energii z OZE i 20-procentowe ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 roku), co wiąże się również z przeznaczeniem na wsparcie inwestycji w OZE znacznych środków dotacyjnych. Podobnie w Polsce – wsparcie „zielonej” energetyki realizowane jest w ramach większości dostępnych obecnie programów pomocowych. W Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko bezpośrednio na inwestycje w OZE przewidziano niemal 581 mln euro, w regionalnych programach operacyjnych – nieco ponad 391 mln. Dodatkowo inwestycje tego typu mogą być realizowane również w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka oraz w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich, ale dostępnych mechanizmów i instrumentów, chociaż zdecydowanie mniej popularnych, jest jednak znacznie więcej.
Skąd wziąć na to pieniądze?
Dostęp do kapitału jest zasadniczym czynnikiem warunkującym realizację każdej inwestycji. Projekty typowo komercyjne, charakteryzujące się wysoką stopą zwrotu, z reguły nie mają problemu z pozyskaniem kapitału na rynku finansowym. W przypadku inwestycji zwiększających efektywność energetyczną i wykorzystujących odnawialne źródła energii sytuacja wygląda nieco inaczej – nie wszystkie inwestycje dają możliwość szybkiego zwrotu. W związku z tym istotne stają się źródła finansowania zaprojektowane dla tego typu inwestycji. Instrumenty te stanowią element polityki energetycznej i wspierają osiągnięcie celów 3×20.
Najważniejsze obecnie instrumenty i mechanizmy finansowania inwestycji w zakresie OZE to między innymi:
– fundusze strukturalne UE, Fundusz Spójności i inne środki zagraniczne,
– środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
– preferencyjne kredyty bankowe.
Podstawowym i najbardziej popularnym obecnie instrumentem wsparcia inwestycji w OZE są fundusze strukturalne UE i Fundusz Spójności.
W Polsce instrumenty te finansują projekty poprzez programy operacyjne na poziomie centralnym (np. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko) oraz regionalnym (regionalne programy operacyjne). Każdy z programów zawiera zestaw działań, które zostały uznane za najbardziej istotne z punktu widzenia kraju lub regionu. W ramach każdego z programów funkcjonują również działania wspierające rozwój OZE. Niestety w obecnej fazie realizacji programów operacyjnych dostępność tych środków jest mocno ograniczona z uwagi na wyczerpanie funduszy.
Poza środkami UE funkcjonują w Polsce również inne instrumenty pomocowe korzystające z zagranicznych środków finansowych. Spośród tych programów, szczególnie atrakcyjny – i to zarówno ze względu na szeroką dostępność dla różnego typu beneficjentów, jak i możliwość objęcia dofinansowaniem bardzo różnych tematycznie projektów – wydaje się Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy, którego kolejna edycja jest obecnie przygotowywana.
Poza środkami zagranicznymi finansowanie inwestycji w zakresie OZE umożliwiają również środki krajowe. Największe instytucje będące dysponentami tych środków to Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki finansowe tych instytucji pochodzą głównie z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za naruszanie prawa ekologicznego. Głównym instrumentem wsparcia oferowanym przez te instytucje są pożyczki preferencyjnie oprocentowane (ewentualnie z możliwością częściowego umorzenia), niemniej jednak należy zaznaczyć, że każdy z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest niezależnym podmiotem kreującym swoją politykę oddzielnie od innych. W związku z tym każdy z nich może mieć w swojej ofercie nieco inne instrumenty oraz warunki. Zależy to w dużym stopniu od ilości środków, jaką dysponuje dany fundusz. Przykładem może tu być Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, który w swojej ofercie ma również dotacje dla przedsiębiorstw.
W kontekście coraz mniejszej dostępności środków zagranicznych, a także rozwoju oferty w ramach środków krajowych, instrumenty te mogą stanowić atrakcyjne źródło finansowania inwestycji w OZE. Pożyczki mogą też stanowić dodatkowe źródło finansowania lub zapewnić finansowanie pomostowe o stosunkowo niskim koszcie. Uzupełnieniem oferty finansowania stają się również kredyty bankowe skierowane na finansowanie przedsięwzięć z zakresu poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstw. Na uwagę zasługuje choćby oferta banku BOŚ, który specjalizuje się w finansowaniu inwestycji w zakresie ochrony środowiska. Kredyty na ten cel wprowadzane są aktualnie do ofert innych banków (FORTIS, BGŻ, MILLENIUM) i będą oferowane w ramach programu utworzonego przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Podsumowując, należy stwierdzić, że oferta instrumentów finansowania inwestycji w zakresie odnawialnych źródeł energii jest w Polsce dość szeroka. Najbardziej popularne instrumenty, czyli dotacje pochodzące z funduszy UE, są już w znacznej mierze wykorzystane. Dodatkowe środki mogą pojawić się jeszcze w kolejnych latach w związku z ewentualnymi oszczędnościami, niemniej jednak ciężar finansowania powinien się przenieść na inne instrumenty (środki krajowe, mechanizmy wspólnotowe). Istotnym elementem inwestycji powinien być jednak zawsze aspekt techniczny i efektywność stosowanych technologii, która wyznacza poziom opłacalności inwestycji. Rozwój technologii OZE oraz dostęp do wiedzy ekspertów (usługi) może z czasem rozwinąć alternatywne formy finansowania (oparte o komercyjne mechanizmy rynkowe).
…a może zatrudnić ekspertów?
Innym aspektem finansowania projektów z zakresu efektywności energetycznej może być sama struktura podmiotowa realizacji inwestycji. Klasyczny model, w którym każdy zainteresowany podmiot we własnym imieniu i własnymi środkami (przy ewentualnym wykorzystaniu finansowania zewnętrznego) realizuje inwestycje w zakresie OZE, zyskuje praktyczne rozwinięcie poprzez wspólne zaangażowanie podmiotów, a także zaangażowanie podmiotów trzecich.
Możliwe modele realizacji inwestycji w zakresie efektywności energetycznej i OZE w firmach to przede wszystkim:
– inwestycje własne;
– projekty w formule trzeciej strony (ESCO).
Inwestycje własne to opisane już wcześniej projekty realizowane w zakresie potrzeb własnych przedsiębiorstw. Ta grupa projektów obejmuje inwestycje modernizacyjne i wyposażenie w odnawialne źródła energii obiektów własnych. W takim układzie przedsiębiorca jest podmiotem finansującym inwestycję i bezpośrednio korzystającym z jej efektów.
Innym możliwym modelem finansowania przedsięwzięć w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii może być tzw. ESCO (Energy Service Company lub Energy Saving Company). ESCO to firma oferująca szereg specjalistycznych usług i rozwiązań energetycznych obejmujących audyty, projektowanie i implementację rozwiązań energooszczędnych, zarządzanie energią, outsourcing infrastruktury energetycznej, dostawy energii i inne. ESCO bazuje na wiedzy eksperckiej oraz znajomości technologii, których połączenie ma generować oszczędności energetyczne umożliwiające spłatę zrealizowanych w tym celu inwestycji.
Przewagę przedsięwzięć w formule trzeciej strony określa więc doświadczenie, wiedza ekspercka i dostęp do efektywnych technologii firmy działającej formule ESCO, które mają gwarantować osiągnięcie zakładanego efektu w postaci oszczędności energetycznych. Główne zalety przedsięwzięć w modelu ESCO:
– inwestycja prowadzona jest bez zaangażowania finansowego właściciela;
– ESCO ponosi odpowiedzialność za wdrożenie projektu oraz uzyskanie efektów;
– wszystkie usługi techniczne i finansowanie inwestycji prowadzone są przez jeden podmiot;
– nie jest wymagane posiadanie przez właściciela specjalistycznej wiedzy technicznej;
– właściciel otrzymuje dodatkowy pakiet usług: szkolenia, wydłużony serwis i obsługa.
ESCO jest ciągle nowością w Polsce. Rozwój oferty tego typu przedsiębiorstw będzie jednak następował wraz z rozwojem rynku produktów i usług w zakresie efektywności energetycznej oraz oferty finansowania zewnętrznego (głównie oferowanego na rynku komercyjnym). Model taki ma największe możliwości zastosowania w przypadku firm energochłonnych, gdzie możliwości uzyskania oszczędności energetycznych są największe. Opłacalność dla stron zależy jednak zawsze od wiedzy ekspertów i dostępu do technologii.
Podsumowując, należy stwierdzić, że poprawa efektywności energetycznej podmiotów gospodarczych jest jednym z punktów polityki UE i jako taka stanowi i powinna stanowić nadal przedmiot wsparcia. Rosnące ceny energii również mają wpływ na zwiększenie opłacalności inwestycji w tym zakresie, co także decyduje o rozwoju rynku. W najbliższych latach należy się więc spodziewać dalszego rozwoju zarówno instrumentów, jak i form inwestowania w efektywność energetyczną i odnawialne źródła energii.
***
Model tradycyjny:
– właściciel realizuje inwestycję energooszczędną (np. termomodernizacja + OZE);
– właściciel finansuje inwestycję ze środków własnych i ew. zewnętrznych (dotacja, kredyt);
– po zrealizowaniu inwestycji właściciel czerpie profity w postaci oszczędności w kosztach energii (trudno określić jakie i czy wystarczające).
Model ESCO I:
– właściciel realizuje inwestycję energooszczędną (np. termomodernizacja + OZE);
– firma ESCO projektuje, nadzoruje inwestycję (w celu zapewnienia wymaganego poziomu profitów) oraz ew. nadzoruje eksploatację, za co otrzymuje wynagrodzenie;
– właściciel finansuje inwestycję ze środków własnych i ew. zewnętrznych (dotacja, kredyt);
– po zrealizowaniu inwestycji właściciel czerpie profity w postaci oszczędności w kosztach energii (teoretycznie wystarczające do spłaty zobowiązań – dzięki wiedzy eksperckiej ESCO).
Model ESCO II:
– właściciel realizuje inwestycję energooszczędną (np. termomodernizacja + OZE);
– firma ESCO projektuje, wykonuje (nadzoruje) i finansuje inwestycję ze środków własnych i kredytu;
– po zrealizowaniu inwestycji firma ESCO czerpie wystarczające profity w postaci oszczędności w kosztach energii (spłata kredytu, założony zysk);
– właściciel czerpie profity w postaci oszczędności w kosztach energii po zakończeniu współpracy.
***
Jacek Zduńczyk
Dyrektor działu analiz finansowych Faber Consulting Sp. z o.o.